سەربەخۆیی بەرامبەر شەرمەزاری و گومان - ۱۲ مانگ بۆ ۳ ساڵ

لە ئێستادا منداڵەکەت بەرەو قۆناغێکی نوێ دەڕوات لە گەشەکردندا. لەم قۆناغەدا، دەرفەتی ئەوەی هەیە کە متمانە بەخۆبوون و سەربەخۆیی بنیات بنێت کاتێک
شارەزایی نوێ پەیدا دەکات و ڕاست و هەڵە فێر دەبێت.

لە کاتی “مەودای دوو ترسناک”، بەرەنگاربوونەوە، توڕەیی و کەلەڕەقی دەردەکەوێت. منداڵان لەم قۆناغەدا هەست بە لاوازی دەکەن، هەندێک جار هەست بە
شەرمەزاری و نزمی لە خۆیان دەکەن کاتێک ناتوانن شتێکی نوێ فێرببن و ئەنجامی بدەن.

گەشه پێدانی هەست و سۆز له ماوەی سێ ساڵی یه که مدا
منداڵە یەک ساڵانەکەت دەست دەکات بە هەوڵدان بۆ سەربەخۆیی لە زۆر ڕووەوە. بەڵام هەروەها ئەگەری ئەوەیان هەیە کە پێت بچەسپێن و بەدوای ئاسوودەییدا
بگەڕێن کاتێک هەست بە ماندووبوون، ترس یان تەنیایی دەکەن.

لەو کاتەی کە دەبنە دوو ساڵ، ئەگەری ئەوە هەیە کە هەندێک هەڵسوکەوتی ڕەخنەگرانە ببینیت کاتێک سوور دەبن لەسەر ئەنجامدانی ئەوەی دەیانەوێت، تەنانەت
ئەگەر بڵێیت “نەخێر.”

زۆربەی منداڵان لە تەمەنی یەک ساڵیدا چی دەکەن:
• شەرمدەکات یان دڵەڕاوکێی هەیە لەگەڵ کەسی نەناسراو

• دەگریێت کاتێک دایک یان باوکی جێیدەهێڵن

• خەڵک و شتی دڵخوازی هەیە

• لە هەندێک بارودۆخدا ترس نیشان دەدات

• کتێبێکت دەداتێ کاتێک دەیەوێت چیرۆکێک ببیستێت

• دووبارەکردنەوەی دەنگەکان یان کردارەکان بۆ سەرنج ڕاکێشان

• دەست یان قاچ بۆ دێنێ بۆ یارمەتیدانی لە لەبرکردنی جلوبەرگ

• یاری وەک چاوشارکێ دەکات

له ته مه نی 18 مانگیدا منداڵ:
• حەز دەکات شتەکان بدات بە کەسانی تر وەک یاریکردن

• لەوانەیە توڕەیی هەبێت

• لەوانەیە لە کەسی نەناسراو بترسن

• خۆشەویستی بۆ کەسانی ناسراو نیشان دەدات

• یاری سادە دەکات وەک خواردن پێدان بە بووکەڵە

• لەوانەیە لە بارودۆخی نوێدا لەگەڵ چاودێرەکانی بچەسپێت

• به نیشاندان شتێکی سەرنجڕاکێش ئاماژە بە خەڵک دەدات.

• بە تەنیا دەڕوات ئەگەر دەزانێت دایک و باوکی نزیکن

لە تەمەنی دوو ساڵیدا:
• لاسایی ئەوانی تر بەتایبەتی گەورەکان و منداڵانی گەورەتر دەكات.

• لەگەڵ منداڵانی تر دڵخۆش دەبێت

• سەربەخۆیی زیاتر و زیاتر نیشان دەدات

• هەڵسوکەوتی ڕەخنەگرانە نیشان دەدات (ئەوە دەکات کە پێی گوتراوە نەيکات)

• لە تەنیشت منداڵانی دیکە یاری دەکات، بەڵام دەست دەکات بە پەیوەندیکردنی منداڵانی تر وەک لە یارییەکانی ڕاکردن

پەرسەندنی کۆمەڵایەتی بوون و هەستی سۆزداری لە تەمەنی سێ ساڵیدا
• لاساییکردنەوەی گەورەکان و هاوڕێکانی

• خۆشەویستی بۆ هاوڕێکانی نیشان دەدات بەبێ هاندان

• گۆڕانکاری لە یارییەکاندا دەکات

• نیگەران دەبێت کاتێک هاوڕێیەکی دەگریێت

• تێگەیشتن لە بیرۆکەی “من” و “ئەو” “
• هەستی نیشاندەدات

• بە ئاسانی لە دایک و باوکی جیا دەبێتەوە

•لەوانەیە بێزار بێت لە گۆڕانکارییە گەورەکانی ڕۆتیندا

• جل و بەرگی خۆی لەبەردەکات و دادەکەنێت.

منداڵەکە فێردەبێت کە کەسێکی سەربەخۆبه کە کۆنترۆڵی خۆی هەیە، یان فێردەبێت کە بڕیاردانی سەربەخۆ شتێکە جێی شەرمەزاریە. ئەمە زۆرجار بۆ زۆرێک لە
گەورەکان کێشەیە. یەکەم وشەی ئێمە زۆرجار “نەخێر”ە. بە “نەخێر” هەموو کاتێک دەبێتە هۆی هەستکردن بە شەرمەزاری و گومان. ئێمە پێویستە دڵنیابین لەوەی
کە دەرفەت بە منداڵان دەدەین بۆ ئەوەی هەندێک بڕیاری بدەن.

دکتۆر دیالیا ڕۆمانی،
پزیشکی منداڵان و پزیشکی تازە لەدایکبووان. سەرۆکی خزمەتگوزاری تازە لەدایکبووان؛ سەنتەری پزیشکی کێسروان

References:
1-McLeod, S. A. (2018, May 03). Erik Erikson’s Stages Of Psychosocial Development. Simply Psychology.Child Theorists and Their Theories
in Practice, Aussie Childcare Network
2-American Academy of Pediatrics. Emotional Development: 1 Year Olds.
3-Centers for Disease Control and Prevention. Important Milestones: Your Child By One Year.
4-Shelov, Sreven P. M.D., M.S., F.A.A.P., et. al. Caring for Your Baby and Young Child Birth to Age 5. Banatam Book, 2009. ​
ئەپتامیل نووسەری ئەم وتارە نییە، چونکە لەلایەن دکتۆر دیالا ڕۆمانی نووسراوە کە خاوەنی ناوەڕۆکەکەیە